Meditatie: waarom is het zo moeilijk vol te houden? In dit blog deel ik hierover een aantal inzichten van meditatielerares Carucha Schwencke. Zij verdiept zich al jaren in het Tibetaanse boeddhisme. Ze volgt en geeft zelf lessen in de Shamatha meditatie. Dit is het fundament voor verschillende boeddhistische meditatievormen en methodes. Shamantha leert hoe men de voortdurend actieve geest tot rust kan brengen. En hoe men vervolgens kalmte, helderheid en concentratie kan ontwikkelen. 

Zoals altijd was het ook nu weer een plezier om met Carucha te praten. Haar passie voor het onderwerp, vriendelijkheid en de rust die ze uitstraalt zijn zo prettig om te ervaren. Net als het samen kunnen bespreken van de vraag ‘waarom is het zo moeilijk om meditatie vol te houden?’ Het is een van de meestgestelde vragen over meditatie. Zowel van beginnende als van meer ervaren mediteerders. Toen ik erover begon zei ze direct: ‘Oh, daar vind ik wel iets van ja…’ 

De grote discrepantie tussen verwachting en werkelijkheid

Ze vertelt: ‘Er zit vaak veel ruimte tussen hoe de meditatie volgens de mediteerder zou moeten zijn, en de steeds weer andere realiteit die men tijdens de meditatie in zichzelf ontmoet. Zeker als je een paar mooie, stille momenten of zelfs satori’s hebt meegemaakt, kan het lastig zijn om niet gehecht te zijn aan de uitkomst, de diepte of het verloop van je meditatie.’ 

Beginners kunnen ook met een andere vorm van hechting en verwachting te maken krijgen. ‘Stel dat je net begint met meditatie omdat je er mooie verhalen van anderen over hebt gehoord. Dan hoop je misschien dat je dit zelf ook zult beleven. Je gaat er misschien zelfs op zitten wachten. Of denken dat een meditatie niet is ‘gelukt’ als je zo’n stilte niet hebt ervaren. Dan kan de ervaring heel makkelijk tegenvallen. Een andere mogelijkheid: misschien ben je in je prille beoefening vooral nog de uitdagingen tegengekomen. Bijvoorbeeld je eigen gedachten, ongeduld, onrust, onverwerkte emoties en gehechtheid. Dan is het soms ook lastig om de beoefening vol te houden.’

Concentratie moet je trainen; dat is lastig in het begin

‘Leren mediteren begint met leren je te concentreren. Bijvoorbeeld op de ademhaling, of op het derde oog. Of op een mantra die we in onszelf blijven herhalen om gefocust te blijven. Hoe vaker je mediteert, hoe makkelijker en langer we ons kunnen concentreren. Pas daarna komt meditatie. Maar ook als we al langer mediteren is het bij momenten moeilijk om ons te kunnen concentreren. Hier komt ook de vorige uitdaging weer makkelijk om de hoek: zodra we verwachten dat we ons altijd makkelijk zullen kunnen concentreren, omdát dit vorige keren zo was, of omdat we nu ‘toch al een aardig tijdje mediteren’, hebben we onszelf direct weer vastgepind in de valkuil van verwachtingen. Als we onszelf dan tegenvallen, omdat het concentreren moeilijk gaat, is het makkelijker om het op te geven.’

Deze benadering helpt Carucha om open te blijven staan

‘Wat mij helpt is steeds weer de uitnodiging om mezelf in meditatie als meditatiestudent te behandelen. Ook al mediteer ik al jaren. Ik bedoel hiermee dat ik altijd nog kan leren. En dat het zinvol is om steeds een open houding aan te nemen naar alles wat ik tegenkom in mezelf. Zo’n open, nieuwsgierige, onderzoekende instelling helpt je in de meditatie. Deze geeft ruimte om jezelf keer op keer als ‘nieuw’ te ontmoeten op het meditatiekussen. Met wat er dan ook maar bij je is op dat moment. Wat je tegenkomt kan bijvoorbeeld een gebrek aan concentratie zijn en daar kijk je dan naar. Misschien kun je je moeilijk concentreren omdat je op dat moment heel veel aan je hoofd hebt. Dat inzicht biedt de gelegenheid om in mildheid en compassie naar jezelf en je onvermogen te kijken. Je, bijvoorbeeld vanwege je ervaring, ‘superieur’ opstellen werkt averechts. Dan sta je veel minder open om te ontmoeten wat zich in het moment aan je wil laten zien.’ 

‘Naast concentratie oefenen, trainen en bevrienden we ook de geest in meditatie. We leren waarnemen wat zich, iedere keer opnieuw, voordoet in die geest. We ontmoeten het met mildheid en openheid, erkennen en accepteren het. En stellen onszelf helpende vragen: ‘Wat zou ik nu nodig hebben om me hierin een stap verder te brengen?’ 

Het voorwaardelijk maken van of je gaat mediteren via externe omstandigheden

‘We verschuilen ons bij meditatie veel te vaak achter excuses over de externe omstandigheden. Dat herken je vast wel… Dan vinden we het bijvoorbeeld te warm om te mediteren, of het is te laat. Je voelt je te moe om even te gaan zitten, of je zit niet lekker. Je bent te druk of te onrustig. Of er is te veel omgevingsgeluid. Zo zoeken we naar utopische perfecte omstandigheden om te kunnen mediteren. Een tactiek om de beoefening uit- en af te stellen. We stellen telkens voorwaarden, in plaats van dat we de realiteit (vermoeidheid, drukte, chaos, geluid) opmerken en aanvaarden en dat meenemen in onze meditatie.’ 

Hoe persoonlijke conditioneringen ons kunnen dwarsbomen in meditatie

Een onderwerp waar ik in mijn coachpraktijk veel mee werk, maar wat ik nog niet gekoppeld had aan uitdagingen in meditatie zijn geconditioneerde overtuigingen. Carucha legde in ons gesprek deze interessante link. 

‘Ieder mens is op een eigen manier geconditioneerd en heeft eigen karaktertrekken. Zo wordt men op die heel eigen manieren ook belemmerd in zijn meditatiebeoefening. Bijvoorbeeld ‘de luiaard’ heeft vaak een extra (soms externe) prikkel nodig om op het meditatiematje te gaan zitten. Aansluiten in een vast groepje kan dan helpen. En zo zijn er natuurlijk meer conditioneringen te bedenken die de meditatie kunnen bemoeilijken. Bijvoorbeeld perfectionisme of de neiging om overal controle over te willen uitoefenen. Dat kan ervoor zorgen dat je denkt dat je alleen kunt mediteren als alles ‘klopt’, bijvoorbeeld alle omstandigheden. Als je in je conditioneringen hebt geleerd om emoties en gevoelens te vermijden durf je wellicht niet naar die laag in jezelf te gaan, en wil je je meditaties wellicht vooral aan de oppervlakte houden.’ 

Discipline trainen is belangrijk voor meditatie

‘Verder het punt discipline; dit is iets wat we aan moeten kweken, en wat de een makkelijker afgaat dan de ander. Ook dat kan met conditioneringen en je aard te maken hebben. Maar er valt gelukkig ook in te leren. We brengen ten slotte allemaal de discipline op om een of twee keer per dag onze tanden te poetsen, dus meditatie valt in principe ook te integreren. Het helpt erg om meditatie regelmatig te doen, dan kan de beoefening zich verdiepen en de geest makkelijker getraind en meer bevriend worden. Daar is discipline voor nodig. Het helpt dan om klein te beginnen en vaste tijden en plekken aan te houden, en desgewenst al een klein hoekje voor je meditaties in te richten.’ 

Meditatie is niet voor iedereen; de voorwaarde van een goede ik-sterkte

‘In de groeiende populariteit van meditatie wordt soms een belangrijk punt over het hoofd gezien. Je moet namelijk behoorlijk sterk in je schoenen staan wil je kunnen dealen met ‘de demonen’ uit je geest die je in meditatie geheid tegenkomt. Dat is écht niet voor iedereen. Het is belangrijk eerst een goede ik-sterkte te ontwikkelen, een gezond ego.’

Ter aanvulling en toelichting hierop zocht ik de kenmerken op van een gezond ego. Volgens antropoloog en Boeddhistisch meditatieleraar Frans Langenkamp zijn dit een aantal belangrijke kenmerken:

  • Ontspannen
  • Natuurlijk
  • Evenwichtig
  • Geïntegreerd
  • Positief
  • Gelukkig
  • Liefdevol
  • Open
  • Stabiel
  • Flexibel
  • Waarheidslievend
  • Authentiek
  • Geïnspireerd
  • Zelfstandig
  • Zelfbewust
  • Heeft vertrouwen in zichzelf, in God en in het leven
  • Zelfkennis
  • Transparant
  • Eerlijk
  • Geconcentreerd in het Zelf
  • Beschikt over gezond verstand
  • Voelt zich innerlijk vrij
  • Heeft begrip van het Transcendente Zijn, de Essentie van alles en iedereen

Frans Langenkamp: ‘Een gezond ego heeft vertrouwen in de toekomst van de mensheid, omdat het weet dat vroeger of later het gezonde verstand zal doorbreken, en het zal winnen van de onwetendheid. Het weet ook dat het zogenaamde slechte slechts een natuurlijk gevolg is van onwetendheid. Het persoonlijke ego herkent zijn bron en essentie als zijnde zuiver bewustzijn.’ 

Van therapie naar meditatie 

Carucha: ‘Soms is het voor men met meditatie kan beginnen nodig om eerst bagage uit het verleden op te ruimen, bijvoorbeeld met therapie. Zo kun je jezelf voorbereiden op en klaarmaken voor meditatie.’ 

Zelf hoorde ik onlangs een interview met Turiya. Ze is een (Osho) sannyasin van het eerste uur, en geeft al meer dan veertig jaar therapie aan mensen. Ze zei hierover: ‘The only reason I have for giving therapy is to help people to prepare themselves for the silence and depth of meditation. Therapy just helps to clear the way, to remove the blockages. And then to be able to sit silently, to sit longer and go deeper within oneself.’ 

Meditatie: waarom is het zo moeilijk vol te houden? Wat denk jij?

Meditatie: waarom is het zo moeilijk vol te houden? Herken jij uit je eigen ervaring wat meditatie-docente Carucha vertelt over waarom meditatie voor veel mensen lastig vol te houden is? Of heb je wellicht andere ideeën over het hoe en waarom van uitdagingen in meditatie? Leuk om ze in reactie op dit blog van je te lezen!

Voor wie behoefte heeft om in groepsverband te (leren) mediteren: Carucha biedt voor beginners regelmatig meditatiecursussen en mindfulness trainingen aan in Den Haag. Hier kun je je via haar website abonneren op de nieuwsbrief, om zo op de hoogte te blijven van de (in)activiteiten. 😉