Het heilzame van alleen luisteren

Het heilzame van alleen luisteren

Zo’n 13 jaar geleden deed ik een van de moeilijkste dingen van mijn toen 22-jarige leven. Dit bedoel ik niet dramatisch. Solo was ik naar ‘s werelds grootste meditatiecentrum getrokken, dat in India ligt. Naast dat ik er leerde mediteren en er immens genoot van het riante ashram-leven, de feestjes en de mooie gesprekken met andere mensen, volgde ik diverse therapeutische groepstrainingen.

Daarvan staat één training me – om zeer uiteenlopende redenen – bij als de dag van gisteren. De Intensive enlightenment training. Deze (overigens niet therapeutische) training was gebaseerd op kennis uit het Zen-boeddhisme, en draaide vier dagen lang om één vraag: ‘Tell me who is in?’ Mijn vader, die bijzonder genoeg dertig jaar voor mij op dezelfde plek exact dezelfde training had gedaan, had een net andere (maar in de kern gelijke) vraag gekregen: ‘Tell me who you are?’

Luisteren naar het antwoord op een Koan

De soort korte dialogen die ontstaat bij het stellen van de vraag, en die als geheel een aspect van de boeddhistische leer representeren, wordt door de Zen-boeddhisten een Koan genoemd. Een vraagstuk om op te mediteren, eventueel je hele leven. Vaak door de meester gegeven aan de discipel met als doel via het mediteren op die koan de verlichting te kunnen bereiken.

In India gingen we vier dagen los op die koan, waarbij ik zowel de hel als de hemel heb ervaren. De trainingen die ik in de ashram wilde volgen koos ik intuïtief uit. Doorgaans stapte ik er vol vertrouwen en heel onbevangen in, al had ik geen idee wat me te wachten stond.

Ik zal echter nooit vergeten hoe die onbevangenheid met één blik op de ruimte verdween. Niet alleen zag ik een zeer strak opgestelde structuur van zo’n 20 setjes meditatiestoeltjes pal tegenover elkaar geplaatst; ik schrok vooral van de hoeveelheid trainers en hun helpers. Per twee deelnemers was er een begeleider. Al snel werd duidelijk waarom.

Geschrokken van de strengheid en strikte structuur

Een strenge struise Duitse vrouw van eind veertig leidde de groep en vertelde over ‘de structuur’. Ze vertelde dat we nergens over na hoefden denken, dat alles voor ons bepaald en geregeld zou worden. Waarop de haren me te bergen rezen. Een mentale rode vlag vloog op, pal voor mijn drang naar vrijheid, zelfbeschikking en autonomie. ‘Maar dit is niet om jullie te onderdrukken; het is ter ondersteuning zodat jullie je telkens vierentwintig uur per dag kunnen wijden aan de Koan. Je hebt dan verder niets aan je hoofd, behalve je Koan.’ ‘Oh God’, dacht ik. ‘Oh Maria, doe me die ook maar’. Waar in Jezusnaam (doe me die ook maar; spaar ze allemaal) heb ik me voor aangemeld?’

Een paar minuten later: alle deelnemers zaten in tweetallen tegenover elkaar. De Duitse tikte besluitvaardig op haar gong. ‘Start!’ zei ze. ‘Tell me who is in?’ vroeg ik, aan de gesprekspartner die tegenover me zat. Diegene had de opdracht om vijf minuten non-stop te beschrijven wat er bij hem opkwam aan gedachten of beelden, die hij associeerde met de vraag die ik gesteld had. In die vijf minuten mocht hij geen seconde wegkijken van mijn ogen, en ook niet knipperen. Hij mocht geen moment stoppen met praten, maar ook geen analyse maken van wat hij zelf zei, of er een verhaal bijhalen. Het was de feitelijke weergave van datgene dat van binnen werd waargenomen. Zo sec als het werd gezien.

De striktheid had een goed doel

Dat wegkijken, naar beneden of opzij, om te denken of omdat het te intiem wordt, gebeurde natuurlijk wel. Direct waren daar de helpers, die in de ruimte rondliepen en alles nauwgezet in de gaten hielden. Zodra je even wegkeek was daar direct een van hen om je erop te wijzen dat dit niet de bedoeling was. Hoewel ik het later of zelfs achteraf pas goed begreep en prima kon aanvaarden, vond ik het op het moment zelf een kwelling.

Mijn automatische reactie/neiging (van het ego dat me wil beschermen op zijn eigen manier, en met de beperkte informatie waar het ego toegang tot heeft) was het willen verdedigen van mijn vrijheid. De neiging om boos te worden op iets wat ik ervoer als muggenzifterij en bemoeizucht. Het was in dat moment erg lastig voor me om het nut van de gedetailleerde begeleiding echt in te zien en vervolgens te aanvaarden.

Luisteren en je gehoord voelen

En dan ik als luisteraar… Hier ervoer ik zoiets bijzonders! Als luisteraar mochten we bijna niets. Niet antwoorden, knikken of vragen stellen. Geen mimiek tonen, niet wegkijken, knipperen of met je ogen duidelijk maken wat je zelf vond of ervoer bij wat de ander deelde. Het enige wat je al luisterend mocht doen was: luisteren. Maar wel luisteren op top-niveau. En juist omdat je verder helemaal niets anders mag doen, lukt dat een stuk beter. We moesten luisteren zonder een oordeel te hebben. Dat laatste lukte niet altijd hoor; soms hoorde ik dingen waar ik direct een mening over had. Maar dat kun je in jezelf dan ook weer waarnemen. Je legt een aanwezigheid aan de dag zoals je hebt wanneer je mediteert. Accepterend, oordeelloos en volledig aanwezig in het hier en nu en bij dat wat de ander zegt.

Dit is zowel ontzettend prettig (want heel totaal) om te doen, als om te ontvangen. Want het is heerlijk als je de ruimte ervaart om te mogen praten. Delen wat in je opkomt, zonder (meestal) de angst dat de ander dit veroordeelt. Het is ook rustig, en duidelijk voor beide partijen. Hoe ik dat weet? Elke vijf minuten ging de gong, en wisselden we van rol. En nadat we twintig minuten hadden samengewerkt, wisselden we van partner. Dan begonnen de rondes van het luisteren en spreken opnieuw.

24/7 met de Koan bezig

Het overgrote deel van de vierentwintig uren die een etmaal rijk is, zaten we zo tegenover elkaar. Dat was op den duur slopend. Je hebt niks meer te melden, of wilt het niet delen, stoort je ook door vermoeidheid aan de ander etc. Er zijn slechts 2-3 uren slaap per etmaal en een paar korte pauzes doorbraken het patroon van het spreken en luisteren over onze Koan.

Als we bij de gratie van onze ferme akela een moment van solo-meditatie konden ervaren, dan ging die meditatie over.. juist: de Koan. Zelfs tijdens het douchen en de spaarzame slaapuurtjes diende de Koan centraal te staan. Jaja. Vier dagen lang boomden we erover, en kregen we de weerstand én de kracht van onze mind en ego in vol ornaat te aanschouwen. Wat vocht het als een kat in het nauw! Ongelofelijk. Bijzonder frustrerend en fascinerend gelijk om de kracht ervan mee te maken.

Door de weerstand van je mind heen

Hoewel ik deze training in dit blog alleen aanhaal omdat ik iets specifieks wilde vertellen over luisteren, zul je je misschien afvragen wat het doel was van deze vreemde bijeenkomst? Dit was onze boeddhanatuur leren ervaren. Dit trainden we in de ashram sowieso met alle meditaties. Maar zie de training als een snelkookpan richting je essentie. Nog nooit heb ik die boeddhanatuur, of onze kern, de essentie, zo helder, intens en langdurig ervaren als in deze training. Want op een gegeven moment was ik zó murw, moe, en uitgestreden met mijn ego en mind, dat de weerstand brak. Achter de weerstand brak het licht door. Achter die weerstand ontmoette ik mijn essentie.

Dat was thuiskomen op het diepste niveau. Het was mezelf in mijn meest pure kern ervaren, en tegelijkertijd me verbonden weten met alles wat leeft en ademt. Het grote plan begrijpen, me één voelen met álles. Dat er alleen maar gelukzaligheid is, harmonie en pure liefde. Licht, helderheid, alle kennis bij elkaar, puur bewustzijn. Het waren een paar uren waarin er geen zorg of probleem was, waarin ik alles snapte, de werking van de hele kosmos. Zo bijzonder was het… Dit wordt een ‘satori‘ genoemd. Dit is niet de verlichting zelf (die blijvend van aard is), maar een moment van verlichting in de richting van ware verlichting.

Mocht je het leuk vinden om hier meer over te lezen: check mijn e-book of de paperback van Blonde Boeddha – een leeg blond hoofd; eindelijk! Daarin heb ik deze Zen-training, de uitdagingen die ik daarin persoonlijk tegenkwam en de kwaliteiten van het luisteren veel uitvoeriger beschreven dan ik hier doe. Oh ja, en ik beschreef ook alle andere ‘beginners-moves’ op het pad naar verlichting. Niet zozeer afgeschrikt door het zien van de eindeloze gap die tussen mij en het bereiken van de verlichting in staat, maar meer door de (her)ontdekking van hoe geweldig het is om mens te zijn, ben ik trouwens rap van ‘t pad gegaan. Net als Roodkapje.

Verlangen naar verlichting of… ?

Vrij vertaald naar iets wat een van mijn yoga-juffen Jacqui over het thema verlichting altijd zegt: ‘We zijn mens, en doe mij in de tijd dat ik toch als mens rondloop maar liever een ‘full embodiment experience’ dan ‘out of the body experiences’ en de verlichting.’ Dat vind ik ook! Het verbaast me ergens, want het gevoel in de satori was zo krachtig en fantastisch dat het heel logisch zou zijn om dit altijd te willen ervaren. Maar het heeft ook veel moois om dingen niet te weten, om open te staan, om te verkennen en ontdekken. Om diep geraakt te worden, je koers weer bij te kunnen stellen en door te gaan. Ik denk dat als je verlicht bent dit allemaal niet meer zo relevant of aanwezig is, maar dat weet ik natuurlijk niet zeker.

Ik wil met de boeddha-natuur sterk in mezelf aanwezig volop het mens-zijn ervaren in al haar facetten. Daarin wil ik natuurlijk wel blijven groeien, en als het kan nog eens een satori beleven. Maar die verlichting waar de boeddhisten het over hebben komt in een ander leven wel. Ik hoef trouwens ook niet bang te zijn dat ik het per ongeluk bereik, want ik heb vast nog een lange weg te gaan. Heerlijk, daar geniet ik van. Het doel is de weg zelf.

Tips om van alleen luisteren naar een gesprek te gaan

In de training Verbindende Communicatie die ik nu volg, kwam het belang van alleen luisteren deze week ook weer aan bod. Daar wordt gesproken over ’empathisch luisteren’. De volgende stappen worden daarbij geadviseerd:

1. Leeg luisteren. Als iemand een ervaring met je deelt, probeer dan in het begin van dat verhaal helemaal aan te komen in jezelf en in dat verhaal. Ga dus niet meteen driftig zitten knikken, hummen en samenvatten. Wees stil, ook in je mimiek, en land in het lege luisteren. Als je merkt dat je rust begint te ervaren in jezelf, en je eigen verhaal en gedachten naar de achtergrond zakken en je helemaal aanwezig bent bij de ander en diens verhaal, dan ben je leeg aan het luisteren.
2. De tweede stap is empathisch luisteren. Je knikt of humt af en toe.
3. Kort samenvatten wat je hebt gehoord. Er komt een punt in het verhaal waarop je voelt dat je even in je eigen woorden kunt teruggeven aan de ander wat je gehoord hebt. Zo kun je checken of je het goed gehoord hebt. Voor de ander is dit vaak een prettige bevestiging van je aandachtigheid en ook een spiegel. ‘Ja, dat is wat ik heb gezegd.’
4. In de verbindende communicatie is dan de vervolgstap om te kijken of je gevoelens hebt bemerkt bij de ander rondom diens verhaal en die te checken. De tweede stap is dan de mogelijke behoefte erbij ‘raden’. Bijvoorbeeld: ‘Voel je je uitgelaten, omdat je behoefte had aan groei? Klopt dat?’ Of: ‘Voel je je tevreden, omdat je behoefte had aan het behalen van een doel? Klopt dat?’ De ander kan dit bevestigen of corrigeren. Sluit altijd af met een vraag als klopt dat, omdat je het zelf nooit zeker kunt weten; wat een ander voelt.

Deze tips zijn opgedaan bij Vine Coaching en zijn gebaseerd op het gedachtengoed over geweldloos communiceren van Marshall Rosenberg.

Andere blogs die wellicht interessant zijn, omdat ze over luisteren en communicatie gaan, zijn ‘Verbindende communicatie; waarom ik het zo waardevol vind’.